مراحل رشد وتکامل کودک

ماهیت و اصول رشد و تکامل کودک به چه صورت است؟

دراین مطلب به توضیح مراحل رشد و تکامل کودک می پردازیم. 

انسان از زمان تولد تا هنگام مرگ، پیوسته در حال تغییراست واین جریان تکامل تحول هیچگاه متوقف نمیشود.انسان همیشه متوجه این تغییرات است؛ پیوستگی سرعت این تغییرات درکودکان متفاوت است.در نخستین سالهای زندگی این تغییرات سریع رخ میدهند.

این نکته را باید در نظر گرفت که منظور از رشد تنها بزرگ شدن نیست.

تقسیم بندیهای مختلف مراحل رشدبه این صورت است :

 سه مرحله اصلی : رشد کودک، رشد نوجوانی و رشد بزرگسالی تقسیم میشود،البته مراحل اول و سوم خود به دورههای کوتاهتری به این شرح تقسیم میشوند:

رشد کودک:این مرحله شامل دوره های:

1- پیش از تولد (لقاح تا تولد)،

2- شیرخواری سال اول زندگی،

3- کودکی اولیه 1-5سالگی

4- کودکی میانه6-2 میباشد.

رشد نوجوانی:که مرحله گذار از کودکی به بزرگسالی است و سنین 21-12 سالگی را شامل میشود.

رشد بزرگسال:این مرحله نیز به سه دوره:

1- بزرگسالی اولیه یا جوانی 

2- بزرگسالی میانی یا میانسالی 

3- بزرگسالی پایانی یا سالمندی تقسیم میشود.

مراحل رشد و تکامل کودک چیست؟

مراحل رشد و تکامل حواس وادراک حسی در کودکان از مسائل مهم کودکی است.

رشد و تکامل حواس در کودکان از چه زمانی آغاز میشود؟

 نوزادان مخلوقاتی هستند که میبینند، میشنوند، احساس میکنند، بوها و مزه ها را میفهمند و به محرکات مختلف از جمله درد پاسخ میدهند.

1- حس بینایی

بینایی در نوزادازبقیه حواس تکامل یافته تراست نوزادازهمان ابتدامقابل نورتحریک شده وآنرا تشخیص میدهد.نوزاد قادر است اجسامی را که در فاصله 2متری قرار دارد به وضوح ببینداما درفواصل نزدیکتر یا دورتربه دلیل عدم توانایی کامل در تطابق چشمها وضوح بینایی کمتر است.دید محیطی نوزاد از دید مرکزی او تکامل یافته تراست.

2-تیزی بینایی

توانایی تشخیص جزئیات تصویردرنوزادان ضعیف است، امادر فواصل نزدیک نوزاد میتواند دایره، ضربدر و مربع را ازهم تشخیص دهد.شواهد نشان میدهند که نوزادان، نزدیک بین هستند.

کودک نگاه کردن به چهره ی انسان را به سایر اشیاء ترجیح داده و در یک ماهگی چهره ی مادر راازمیان سایر چهره ها میشناسند.نوزاد تفاوت حالات چهره را تشخیص داده و حتی گاهی تقلید نیز میکند.

تعدادی از نوزادان ازابتدا دید دوچشمی دارند وازهر دوچشم برای خیره شدن به اشیاء استفاده میکنند،اما به طورمعمول دید دوچشمی در4-1ماهگی بوجود می آید.گرچه معلوم نیست نوزادان بتوانند بلافاصله رنگها راتشخیص دهند، ولی وجود این توانایی را در چند ماهگی میتوان درنوزادان مشاهده کرد.

در ماههای اول، حرکات چشم از سر جدا نیست، ولی تا2سالگی به مرور چشمها مستقل ازسربه تعقیب اشیاء می پردازند.در1ماهگی شیرخوار شروع به تماشای حرکات دستها و انگشتان خود میکند،در 6-2ماهگی به تصویر خود در آینه توجه میکنددرحدود21ماهگی کودک به کمک حافظه ی بینایی حرکات را یاد گرفته و تقلید میکند.تکامل بینایی طی 1سال اول سرعت چشمگیری دارد، اما تکامل برخی از مهارت ها مانند فوکوس بینایی، تعقیب بینایی ودرک عمق ممکن است تا سنین قبل ازمدرسه نیزادامه یابد.

مراحل رشد و تکامل کودک

مراحل رشد رفتار بینایی در کودک از چه زمانی آغاز میشود؟

نوزاد درزمان تولد:توجه چشم نوزاد به طرف پنجره یا هر منبع روشن وشی بزرگی جلب میشود.

ماه اول: نوزادبه اشیاءنزدیک خیره شده وعلاقه ی خاصی به صورت انسان نشان میدهد،دید رنگی هنوز وجود ندارد.

1-4ماهگی: چشمک زدن تدافعی درنوزاددیده میشود،به دستهای خودنگاه کرده وفعالیتهای اطرافیان را دنبال میکند، ممکن است به صورت طبیعی در چشمها (خصوصاً فواصل نزدیک) عدم تقارن دیده شود،دید رنگی کم کم ایجاد میشود.

8 ماهگی: کودک نگاههای دقیق روی یک مکعب1/5 سانتی متری درفاصله ی11سانتیمتری دارد، اولین نشانه های درک عمق وهماهنگی چشم ودست در8ماهگی بروز میکند.

21ماهگی: نگاه کردن دقیق به اشیاء کوچک دراندازه ی2میلیمتری درکودک نمایان میشود.دراین سن کودک به اشیاءنزدیک واشیاء مورد علاقه که درفواصل دورترقرار دارنداشاره میکند، فواصل رانسبتاً درست تشخیص میدهد، هماهنگی چشم ودست درکودک کاملتر میشود.

درک عمق در کودکان به چه معنا است؟

توانایی رویت سه بعدی اشیاء ودرک فواصل از همان اوایل شیرخوارگی درنوزاد ایجاد میشود.نوزاد در 6هفتگی وقتی شی به چهره اش نزدیک میشود پلک میزند.البته حدود 4ماه طول میکشد تا دید دوچشمی به طور کامل ایجاد گردد.

نوزادان 5ماهه برای گرفتن اشیاء نزدیک بیشترازاشیاء دورتلاش میکنند.کودکانی که هنوز توانایی خزیدن ندارند وقتی بر روی لبه پرتگاه قرار میگیرند، گریه کرده یا تغییرات ضربان قلب را نشان میدهند.

درک شکل طی 1سال اول زندگی کودک 

نحوه ی درک شکل اشیاء در کودکان با بزرگتر شدن کودک تغییر میکند.شیرخواران 1ماهه به شکلهای دارای تضاد واضح یا اجسام متحرک بیشتر توجه میکنند.قبل از4ماهگی شیرخواران بیشتر جزءنگر هستند، برای مثال در این سنین کودک بیشتر به زوایای مثلثی که روی کاغذ کشیده شده است نگاه میکنند.بنابراین درک آنها از شکل بیشتر جزء به جزء است نه درک کلی از شیء.به تدریج از 4-5ماهگی درک کلی ازتصویردرکودک کاملتر میشود.

آیا درک چهره ی انسان در نوزادان وجود دارد؟ 

دریک ماهگی نوزاد میتواند چهره ی مادر خود را از غریبه تشخیص دهدوچهره ی مادر خود، درعکس رانیزبازشناسی میکنند.در2ماهگی حتی بین بیان چهرهای ترس و شادی تفاوت قائل میشوند.شیرخواران ترجیح میدهند به چهره ی انسان نگاه کنند تا به اشیاء فاقد واکنش.

حس شنوایی

جنین دررحم مادر نیزتوانایی شنیدن صداها را دارد به صورتیکه گاهی در برابرصداهای بلند وناگهانی واکنش نشان میدهد.جنین احتمالاًمیتواند صدای مادرش را تشخیص دهد.

یکی ازعوامل کمتربودن حساسیت شنوایی در چند روز اول پس ازتولد وجود مایع آمنیوتیک در گوش است که به تدریج جذب خواهد شد.پس از تولد حساسیت شنوایی نوزاد کمی کمترازبزرگسالان است .احتمالاًقادر هستندصداهاراازنظرشدت، زیر وبمی ازهم تشخیص دهند.

مراحل رشد و تکامل کودک از نظر شنوایی به چه صورت است؟

اگاهی از رفتار شنوایی کودکان

در ابتدای تولد کودک میتواند بین جهت عمومی یک صدا (راست یا چپ، دور یا نزدیک) تفاوت قائل شود،ولی جهت یابی به سمت تغییرات جزئی در طول 6ماه بعد بیشتردر کودک شکل میگیرد.کودکان میتوانند بعد از تولد حروف را تشخیص دهند.

در1ماهگی کودک میتواند تفاوتهای ظریف را بین آواها تشخیص دهد.قبل از6ماهگی کودک میتواند صداهای کلمات را تشخیص دهد.در8ماهگی کودک قان وقون کرده ونسبت به تغییرات تون صداواکنش نشان میدهد.در10تا12ماهگی شنوایی و درک صوت در کودک تقریباًشبیه بزرگسالان است.

 حس بویایی

نوزاد به بوهای مختلف، ازجمله بوی سینه ی مادرش واکنش نشان میدهد.برای مثال شیرخوارانی که از شیرمادرتغذیه میکنند به بوی سینه یا زیربغل مادرشان نسبت به زنان غریبه واکنش مثبت تری دارند.

 حس چشایی

نوزادان میتوانند بین مزه های مختلف نیزتفاوت قائل شوند.آزمایشی نشان داده است که نوزادانی که هیچ تجربه ی چشایی قبلی نداشته انددر1ساعت پس از تولد، محرکهای شیرین را ازغیرشیرین وترش را از تند تشخیص داده اند.

واکنش کودک به محرکهای تند، شور و ترش با حرکات منفی چهره و پیشانی مشخص میگردد.این مطالعه نشان داد که نوزادان ذاتاًمحرکهای شیرین را ترجیح میدهند.

 حس لامسه و درد

 نوزادان به لمس حساسیت دارند.

مثلاًاگر گونه ی نوزاد لمس شود سرش را به آن سمت چرخانده و یا از راههای آرام کردن نوزادبغل کردن و نوازش می باشد.مطالعات نشان داده است که نوزادان به درد نیزحساس اند که این حساسیت در5روز اول زندگی نوزاد زیاد است.

زنجیره ی رشد زبانی دوره ی پیش زبانی:

درسراسردنیارشد زبان کودکان جدول زمانی و زنجیره ی مشخصی را طی می کند.

زنجیره ی رشد زبان از 44ماهگی 4سالگی:

دردوره ی پیش زبانی یعنی( قبل ازآنکه کودکان واقعاًبه تولید آوا بپردازند)بسیار بیشترازآنچه که میتوانندکلمات رابیان کنند، کلمات رامی فهمند.

گریه نخستین صوت عمده ای است که نوزاد بر زبان می آوردمانند بغبغو کردن، صداهای تیز و تو گلویی از قبیل اَه ه ه ه از1ماهگی آغاز شده وغان وغون کردن گفته های تک سیلابی مرکب مانند مامامامااز 6ماهگی شروع میشود.

گفتار درونی

مراحل رشد و تکامل کودک از نظرگفتار 

در فرایند رشد زبان، نوزادان ابتدابا خود صحبت میکننددرکودکان(خصوصاًپیش دبستانی)اغلب با صدای بلند شروع میشودکم کم این گفتگو حالت نجوا گرفته وبه مرورتبدیل به گفتگویی درونی وخصوصی میشود.در بزررگسالان این گفتگو معمولاًبیصداست.

نخستین واژه ها:از حدود 21ماهگی شیرخواران از جملات تک واژهای استفاده میکنند.این جملات، واژه های منفردی هستند که معانی مختلفی رامنتقل میسازندوممکن است گاهی فقط والدین معنی آنرابفهمند.

– 21ماهگی اکثر شیرخواران می توانند 2یا1کلمه قابل تشخیص ادا کنند.

– 28ماهگی کودک نوپا به طور متوسط 1تا51واژه رامیداند و معمولاًنام برخی از اشیاء یا اعضای بدن را میگوید.

گفته های دوواژه ای یاجملات دوتایی معمولاًازسنین28تا 14ماهگی آغاز میشوند.(مانند علی آب )

گفتار تلگرافی

این نوع گفتار از دو یا چند واژه ساخته شده که رساننده ی معنی میباشد اما فاقد هر نوع واژه ی غیرضروری مانند حرف تعریف، حرف ربط، حرف اضافه و … است.

مانند (بابا پول داد علی).

در11ماهگی کودکان از عبارتهای 1تا 5واژه ای استفاده میکنند.در 1سالگی گنجینه واژگان ممکن است به هزار کلمه برسد.

جمله ها

در 1/5تا 4سالگی کودکان از جملات چند واژهای استفاده میکنند که خطاهای دستوری کمتری دارد.بین 4تا 5سالگی جملات به طور متوسط از 4تا 5واژه تشکیل شده وقیدها نیز کمکم به آن اضافه خواهد شد. بین 5تا 6سالگی جملات از 6تا 8واژه تشکیل شده که حروف ربط، اضافه و تعریف نیز در آن وجود دارد.در سنین 6تا 7سالگی گفتار کودکان به بزرگسالان شبیه بوده و کلیه ی بخشهای دستوری را به کار میبرند.

واژگان و معناشناسی:

کودکان دردوره ی پیش دبستانی و سالهای اول دبستان ماننداسفنج واژه ها راجذب میکنند.حدود 28ماهگی سن جهش یا انفجار نامیده میشود که در آن سرعت انباشتگی فهرست واژههای مفید افزایش قابل توجهی نشان می دهد.

واژگان کودک از 50 کلمه در سن دو سالگی به8000 تا 10000در سن 6سالگی خواهد رسیدرشدواژگان با سرعت زیاد  تا دوره ی نوجوانی (و حتی بزرگسالی) ادامه مییابد.کودکان اسامی را زودترازافعال فرامیگیرند، سپس صفات، قیود، حروف ربط و استفهامی رایاد میگیرند.کودکان اسامی عام را (مانند ماشین) قبل از اسامی خاص (مانند پراید) یاد میگیرند.

دستور زبان

کودکان بلافاصله ساختارهای دستوری را به کارنمیبرند،ولی اززمانیکه ترکیب واژهها درجملات را به کارمیبرند درجاتی ازآگاهی را نسبت به آن نشان میدهند، که این کاربرد به مروراصلاح و تکمیل میگردد.

زبان کاربردی:

به معنای توان کودک دراستفاده ازکلمات درجهت برقراری ارتباط است.این جنبه اززبان درسالهای دبستان شکل میگیرد.

کودکان پیش دبستانی باوجود اینکه ممکن است زیاد حرف بزنندولی گاهی برای تفهیم منظور خود به دیگران با مشکل روبرو میشوند.